W poprzednim numerze dobraliśmy ekran do sali konferencyjnej hotelu. Tym razem dodany do niego zostanie projektor, a ściślej, określone zostaną minimalne parametry projekcji, które powinny być zapewnione przez to urządzenie.

W ramach przypomnienia – ekran, który dobrałem do rozpatrywanej sali ma proporcje 16:10, a wymiary aktywnej powierzchni to 270 x 169 cm. Wysokość pomieszczenia wynosi 300 cm, a jej całkowita długość to 870 cm. Kolejnym krokiem w określeniu parametrów projekcji jest wyznaczenie jasności obrazu. Na ten parametr wpływ mają, między innymi, jasność ekranu, „gain” powierzchni projekcyjnej oraz jasność projektora. Ekrany projekcyjne są urządzeniami pasywnymi, więc naturalnie jedynie odbijają padające na ich powierzchnię światło. Najczęściej stosowane powierzchnie projekcyjne odbijają padające na nie światło jednorodnie w każdym kierunku. Oferowane są też powierzchnie zdolne do selektywnego odbijania światła, a przy tym częściowej eliminacji światła otoczenia. Parametr powierzchni projekcyjnej określany jako gain, który tłumaczony może być jako kierunkowość, nie oznacza aktywnego wzmocnienia odbitego światła, lecz jego ilość. Im kierunkowość większa, tym jaśniejszy obraz, gdy patrzymy w osi projekcji. Wybrany w części pierwszej ekran wyposażony jest w powierzchnię projekcyjną, dla której kierunkowość wynosi 1, uzyskany obraz będzie więc jednorodny, bez jasnych plam czy cieni. Producenci ekranów oferują też powierzchnie, dla których gain jest mniejszy od 1 – najczęściej takie powierzchnie są szare i pomagają uzyskać większy kontrast wyświetlanego obrazu, z kolei powierzchnie dla których gain jest większy niż 1, bardziej selektywnie odbijają padające światło, lepiej więc sprawdzą się w jaśniejszych pomieszczeniach (na rynku można znaleźć powierzchnie o gain wynoszącym zarówno 0,45, jak i 1,9). Do obliczenia wymaganej jasności projektora konieczne jest określenie natężenia oświetlenia otoczenia przy ekranie. Parametr ten można zmierzyć w miejscu projekcji lub uzyskać od architekta, zwłaszcza jeżeli projektowane pomieszczenie jest świeżo powstającym obiektem. Ta wartość będzie „najczarniejszą czernią”, możliwą do uzyskania w rozpatrywanym miejscu projekcji. Obraz na ekranie oświetlanym z projektora może bowiem być tylko jaśniejszy.

Linia światła z projektora. Warto przekazać taki szkic do architekta, by uzgodnić wyposażenie instalowane na suficie.

Konieczne jest też zdefiniowanie oczekiwanego współczynnika kontrastu. Najczęściej stosuję tutaj wartość 15:1. Wyznaczenie jasności projektora jest możliwe z zależności poniżej:
gdzie:
L – światło otoczenia [lux]
C – współczynnik kontrastu
A – powierzchnia ekranu [m2]
Gain – kierunkowość powierzchni ekranu
Z – zakładane obniżenie jasności źródła światła (najczęściej przyjmuje się 0,25)1.
Dane dla rozpatrywanej sali wynoszą odpowiednio L = 55 lux, C = 15, A = 2,7 x 1,69 = 4,563 m2, Gain = 1,0, Z = 0,75, wówczas

Jasność projektora nie powinna więc być mniejsza niż 5000 lumenów, wyświetlany obraz powinien mieć proporcje 16:10. Pora na umieszczenie projektora w sali. Do tego celu konieczne jest już wybranie urządzenia, gdyż każdy projektor, a właściwie obiektyw projektora ma zdefiniowany współczynnik rzutu. Ta wartość określi dokładnie, gdzie umieścić projektor. W praktyce większość projektorów stosowanych w typowych salach konferencyjnych oferuje współczynnik rzutu od 1,3 do 1,7:1. Te dane można przyjąć w czasie wizyty na miejscu inwestycji w celu wstępnego zarezerwowania miejsca na projektor i ekran. Odległość projekcji = szerokość ekranu × współczynnik rzutu. Proponuję więc wyposażyć projektor spełniający powyższe parametry. Wybrany przeze mnie model ma jasność 5000 ANSI lumenów, wyświetla obraz w rozdzielczości 1920 x 1200 (16:10), a jego podawany przez producenta współczynnik rzutu mieści się w zakresie 1,23-2:1. Oznacza to, że odległość projekcji wyniesie od 1,23 × 270 = 332 cm do 2 × 270 = 540 cm. Projektor podwieszony zostanie pod sufitem, konieczne jest więc sprawdzenie, czy na drodze światła z projektora nie znajdą się jakieś przeszkody. Przydaje się do tego celu przekrój pomieszczenia, na którym naniesione będą miejsce montażu projektora i droga, jaką pokona światło. Następnie warto skonfrontować ten przekrój z planami architekta wnętrz, okazać się bowiem może, że koncepcja wystroju wnętrza zakłada zawieszenie lamp znacznie poniżej powierzchni sufitu lub właśnie w miejscu projektora planowany jest efektowny barissol czy inna przeszkoda. Ważne są jeszcze dwa parametry – pozycja projektora względem ekranu w pionie i poziomie. Każdy producent podaje tak zwany gap, czyli przesunięcie osi optycznej obiektywu od krawędzi ekranu, najczęściej określanej w procentach. Dla wybranego projektora producent podaje możliwe przesunięcie +60/-0% w pionie oraz ± 29% w poziomie. Oznacza to, że w pionie możliwe jest tylko przesunięcie obrazu tylko w górę, a w poziomie mamy do dyspozycji 29% zarówno w prawo, jak i w lewo od osi obiektywu. Wybrany projektor wieszany jest pod sufitem, do góry nogami, więc krawędź obrazu przesunąć można w stronę dolnej krawędzi ekranu maksymalnie o 169 cm x 60% = 101,4 cm.

Projektor umieszczony w punkcie „zero”, czyli bez wykorzystania przesunięcia obrazu w pionie i poziomie, świeci najlepiej. Jednak w salach takie umiejscowienie byłoby bardzo kłopotliwe.

W poziomie dostępne przesunięcie to 78,3 cm zarówno w prawo, jak i w lewo. I tutaj istotna uwaga. Nie należy korzystać z obu tych przesunięć jednocześnie, zwłaszcza jeśli chcemy użyć obu zakresów w maksymalnym zakresie. Może to okazać się niemożliwe, wielu producentów zastrzega, że użycie przesunięcia w jednym kierunku wyłącza całkowicie możliwość korekcji w drugim. Na koniec dodam, że sposób wyznaczania wielkości obrazu z części pierwszej można z powodzeniem użyć także w celu doboru monitora lub ściany wideo. Naturalnie producenci monitorów oferują swoje urządzenia w ściśle określonych rozmiarach, więc jeżeli z obliczeń będzie wynikać, że ekran o wyliczonej przekątnej nie jest dostępny, można wybrać większy (o ile będzie to uzasadnione także ekonomicznie) lub zdecydować się na ścianę wideo. Obliczenia przedstawione w obu częściach artykułu dotyczyły podstawowego podejmowania decyzji. Dla miejsc, gdzie analizowane są dane analityczne i szczegółowość treści ma większe znaczenie, współczynnik ostrości powinien wynieść 3438. Z kolei wielkość najmniejszego elementu wyrażona w procentach powinna zawierać się w zakresie od 2 do 3%. Jak widać z powyższych materiałów dobór projektora nie jest zadaniem łatwym. Jeszcze do niedawna nie było nawet standardu określania odległości dla najbliższego i najdalszego widza, więc projektanci często wypracowywali własne, autorskie metody. Potrafiły się one dość znacząco różnić, a żadna z nich nie uwzględniała coraz wyższych rozdzielczości czy proporcji obrazu innych niż 4:3. Obecnie cały proces doboru elementów systemu projekcji można jednoznacznie zdefiniować, oprzeć o matematyczne formuły. Podstawy wyliczeń są czytelne i dają powtarzalne, wiarygodne rezultaty, niezależnie od tego, czy projektor dostarcza ten czy inny producent lub czy obraz wyświetlany jest w rozdzielczości 1080p, 4K, czy nawet 8K. Po więcej szczegółów odsyłam do materiałów opracowanych przez stowarzyszenie AVIXA (dawniej InfoComm), w szczególności do standardu ANSI/INFOCOMM V202.01:2016 „Display Image Size in 2D Content in Audiovisual Systems”.

Przypis:
1 Parametr dotyczący zużycia źródła światła można wyeliminować z równania. Projektor laserowy można zwykle ustawić w trybie zmniejszonej jasności, wówczas świeci o około 25% ciemniej, ale ta jasność utrzymuje się nawet przez 36 000 godzin pracy. Dla wyliczonej jasności wynoszącej 5000 ANSI lumenów, projektor powinien oferować 6700 ANSI lumenów.

tekst: Andrzej Pawluś, AVIntegracje
zdjęcia: Andrzej Pawluś