Projekt systemu AV w danej przestrzeni, podlega prawu autorskiemu. Jeśli zaproponowana przez autorów instalacja – lub jej część – została wykorzystana przy ostatecznej realizacji bez zgody lub wynagrodzenia twórców, dochodzi do naruszenia praw autorskich. I to nie tylko przez tę osobę, która dokonała plagiatu rozwiązań technicznych, ale i przez podmiot – inwestora, u którego system AV został zamontowany. Pierwotny autor, który często już po wykonaniu instalacji widzi wykreowane przez siebie rozwiązania jako gotowe, ma szereg uprawnień, aby po pierwsze uzyskać pieniądze za swój projekt, należność jako rekompensatę za sam fakt dokonania naruszenia, ale także by zostać pod nim podpisany jako autor, co nie rzadko jest równie ważne jak same pieniądze.

nspirację Inspirację do niniejszego tekstu stanowiły problemy prawne moich klientów, najczęściej przedsiębiorców lub spółek, które w ramach swojej działalności startowały w  przetargach lub składały oferty w  konkursach na wykonanie projektu systemu AV i  opieki nad instalacją tj. wystawa multimedialna w  muzeum, system muzyki tła, nagłośnienie klubów fitness, czy instalacja digital signage w  przestrzeni handlowej. Niechlubną praktyką w  branży stały się sytuacje, kiedy przegrany, niewybrany do realizacji projekt i tak był wykonywany (lub jego część) tyle, że przez innego oferenta, który np. zaoferował niższą cenę za kompletny system. Inwestor, który otrzymał do rozważenia klika pomysłów, przekazał dokumentację ostatecznemu wykonawcy, który tylko „zmodyfikował” swój projekt o kilka ciekawych rozwiązań instalacyjnych zaproponowanych przez konkurentów. Pierwotni autorzy najczęściej już po zakończeniu realizacji obserwowali wykreowane przez nich rozwiązania podpisane przez inny podmiot.
Co jest konieczne, aby skutecznie i w sposób uzasadniony domagać się ochrony swojego projektu na wykonanie danej realizacji?
Zaoferowany projekt instalacji musi mieć cechy nowego wytworu intelektu – czyli możliwość wyróżnienia się od pomysłu innej osoby stosującej tę samą metodę działania i który nigdy wcześniej nie był prezentowany w  tej określonej przestrzeni, przy tych samych parametrach oferty.
Dla przykładu: W  danej przestrzeni na wymienioną w  specyfikacji konieczność multimedialnego przedstawienia prezentacji mogą zostać zastosowane różne technologie, w różnym miejscu o  innych parametrach. Końcowy efekt prezentacji może być zróżnicowany i zależy od pomysłu autora.
Instalacja będzie chroniona prawem autorskim jeśli będzie można dopatrzeć się w jej projekcie indywidualnych cech autora bez którego wkładu taka konfiguracja urządzeń by nie powstała. Przejawia się to w  sytuacji, kiedy dane czy rozwiązania nawet powszechnie dostępne dla wszystkich konkurentów zostają połączone, wysegregowane i  przedstawione w  dokumentacji projektowej w sposób oryginalny.
Dla przykładu: Układ ekranów wieloformatowych, kształt ściany wideo LED, rodzaj zastosowanego obiektywu wraz z odległością od ekranu, czy kąt instalacji projektora wraz z  systemem montażu nigdy nie był wcześniej praktykowany (lub tylko przez jednego autora), dał innowacyjny efekt i  dopiero określony autor, uznał, że taka, a  nie inna konfiguracja spowoduje określony efekt i opisał go w dokumentacji technicznej.
To właśnie dokumentacja projektowa jest przedmiotem ochrony, a nie sam fakt użycia rozwiązania w niej zawartego. Autorstwo projektu determinuje sposób przedstawienia instalacji, dobór słów, składni, uwzględnienia konkretnych zmiennych, a  nawet sposób układania słów w zdaniu czy nazywanie śródtytułów. Stąd przedstawienie bogatej prezentacji projektu pod kątem jego szczególnych cech na tle innych rozwiązań zwiększa prawdopodobieństwo uznania, że dany projekt będzie uznany za utwór indywidualny, a  więc chroniony przez prawo autorskie.
Dla przykładu: Pojedynczy rysunek techniczny np. opisujący fragment instalacji nie będzie chroniony przez prawo autorskie, jeśli zasady, przepisy prawa wykonania prawidłowego projektu, pod względem też sztuki budowlanej, są odgórnie narzucone, a osoby o określonej wiedzy technicznej, statystycznie przedstawiłyby go w ten sam sposób. Natomiast znane rozwiązania (tj. ich opis w dokumentacji technicznej), opisane standaryzowanymi rysunkami technicznymi, które zostały jednak połączone w  nowy sposób, jako całość, będą już podlegały ochronie. Co więcej nawet zbyt daleko idąca inspiracja czyimś rozwiązaniem technicznym będzie stanowiła naruszenie praw autorskich, ponieważ istnieje granica pomiędzy inspiracją, a  tzw. utworem zależnym czyli projektem instalacji wykonanym według założeń koncepcji innej osoby, który co prawda jest w  całości nowy, ale zawiera treści należące do innego autora. Jeśli taki utwór zależny (zmodyfikowany projekt o rozwiązania konkurencji) został wykorzystany, również dochodzi do naruszenia praw autorskich.
Dla przykładu: Instalacja jako całość została przygotowany przez autora X, ale dokumentacja techniczna opisująca tę instalację zawiera innowacyjne rozwiązania np. sposób transmisji sygnału zaproponowane przez autora Y.
Dla powstania prawa autorskiego do projektu instalacji nie ważne jest dla jakich celów została ona stworzona, gdzie ma zostać zrealizowana, czy zostały dopełnione jakiekolwiek formalności (np. wpisanie do oferty informacji o posiadanych prawach autorskich), ani czy zaproponowane rozwiązania mogłyby być spełnione, zrealizowane lub czy w  ogóle mają jakąkolwiek wartość artystyczną, estetyczną czy techniczną. Prawo autorskie nabywa się z  mocy prawa w  chwili stworzenia utworu = projektu (nawet niedokończonego). Co więcej nie jest konieczne, aby dzieło było nowością, czyli nowo zaprojektowanym rozwiązaniem dla tej konkretnej przestrzeni. Oferowanie danego rozwiązania gdzie indziej, w  innych przetargach czy konkursach, a  nawet jego publiczne przedstawienie, nie pozbawia autora praw autorskich i każde jego wykorzystanie będzie naruszeniem.
Jeśli więc biorąc za podstawę powyższe dochodzisz do wniosku, że jesteś autorem projektu systemu AV, którego rozwiązania są zindywidualizowane i  innowacyjnie opisane, a projekt ten został wykorzystany do realizacji instalacji przez kogoś innego, to czas zapoznać się z dalszymi metodami działania.
Po pierwsze trzeba ustalić kto jest odpowiedzialny za naruszenie prawa autora.
Odpowiedzialnym za naruszenie praw autorskich jest każda osoba, która bezprawnie wykorzystała stworzony przez autorów projekt – a więc zarówno osoba, która przedstawiła inwestorowi projekt do realizacji z  rozwiązaniami innych autorów, ale także inwestor, który wykonał realizację w  oparciu o rozwiązania do których nie miał praw. Odpowiedzialności podlega również osoba, która pomogła lub nakłoniła do naruszenia praw autorskich, a  także osoba, która skorzystała ( np. zarobiła pieniądze ) na tym, że konkretne prawo autorskie zostało naruszone. Wezwać ( lub pozwać ) do zapłaty można więc według wyboru tylko konkurenta, tylko inwestora , tylko pośrednika, który przekazał dokumentację techniczną, lub ich wszystkich.
Co ważne fakt odpowiedzialności jest niezależny od winy, dobrej lub złej wiary.
Dla przykładu: Inwestor nie może uchylić się od odpowiedzialności twierdząc, że projektant zapewnił go o tym, że przedstawiony projekt techniczny jest autorski. Będzie on mimo wszystko odpowiadał za naruszenie prawa autora (choć wobec wykonawcy wprowadzającego inwestora w  błąd przysługują inwestorowi uprawnienia do odzyskania zapłaconej pierwotnemu autorowi sumy).
Czego możemy żądać jeśli prawa autorskie zostały naruszone?

  • Zaniechania dalszych naruszeń: należy wskazać konkretne pola zakazu, aby mógł być skutecznie egzekwowany np. zakaz kontynuowania projektu; rozpowszechniania np. egzemplarzy projektu technicznego w  postaci elektronicznej czy papierowej, zakaz posługiwania się rozwiązaniami autora w trakcie szkoleń.
  • Usunięcia skutków naruszenia : począwszy od zamieszczenia informacji o  prawdziwym autorze do likwidacji rozwiązań autorskich w danym obiekcie włącznie.
  • Zadośćuczynienia : jeśli naruszenie prawa autorskiego było zawinione dodatkowo można żądać zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub wpłaty przez sprawcę zawinienia sumy na cel społeczny.
  • Naprawienia wyrządzonej szkody: na zasadach ogólnych – czyli wskazaniu konkretnej kwoty szkody poniesionej w związku z  dokonanym naruszeniem; na zasadach prawa autorskiego jako zapłatę dwukrotności standardowego wynagrodzenia rynkowego za udzielenie zgody na wykorzystanie rozwiązań instalacyjnych. W  praktyce najczęściej stosowane, bo w zakresie opisywanego problemu, to właśnie brak wynagrodzenia za projekt, który został zrealizowany stanowi istotę sporu.
  • Wydanie korzyści uzyskanych z  naruszenia – np. oddanie/zapłata na rzecz autora wynagrodzenia uzyskanego np. z publikacji zastosowanego rozwiązania, do którego prawa autorskie ma inna osoba.

Wszystkie powyższe roszczenia mogą być dochodzone razem lub tylko niektóre z  nich. Zależy to od realiów każdej konkretnej sprawy i  skali naruszenia. Do opisywanego problemu zastosowanie najczęściej ma usunięcie skutków naruszenia tj. informacja o  rzeczywistym autorze np. w broszurach, w treści strony www., czy na tablicach w  budynku, wystosowana przez inwestora i wykonawcę oraz zapłata wynagrodzenia za realizację projektu.
Sądową ochronę praw autorskich wspiera sama treść ustawy, która wskazuje, że Powód ( czyli autor ) musi wykazać tylko, że jest autorem konkretnego rozwiązania i jego projekt ma cechy indywidualne i  twórcze, zastosowane rozwiązania w  obiekcie zostały opisane w  dokumentacji projektowej oraz, że inwestor i wykonawca bez jego zgody zastosowali te rozwiązania w końcowej realizacji. Autor wspierany jest przy tym domniemaniem autorstwa – a więc to inwestor lub wykonawca będzie musiał udowodnić, że np. pracując niezależnie, bez wiedzy o rozwiązaniach zaproponowanych przez konkurenta, doszedł i  wymyślił takie same rozwiązania. Badanie tej okoliczności odbywa się m.in przez porównanie dokumentacji technicznej, czy momentu wprowadzenia do niej zmian, okoliczności tworzenia projektu, czy wcześniej takie rozwiązanie któryś z konkurentów już gdzieś prezentował.
Co więcej przyjmuje się, że majątkowe prawa autorskie są odpłatne, a dodatkowo muszą być przeniesione na piśmie pod rygorem nieważności. Innymi słowy gdyby inwestor lub wykonawca twierdzili, że dostali to rozwiązanie bezpłatnie od autora do realizacji, to inwestor lub wykonawca będzie musiał to udowodnić. W  razie wątpliwości czy rzeczywiście doszło do przeniesienia prawa autorskiego domniemuje się, że udzielono licencji, a  więc znowu to inwestor i  wykonawca będą musieli udowodnić, że posiadają pisemne oświadczenie (najczęściej umowę) autora o przeniesieniu praw autorskich.
Obok cywilnej ochrony przewidziano też sankcje karne. Osoba, która przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w  błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega, ten kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w  wersji oryginalnej albo w  postaci opracowania. Innymi słowy osoba przedstawiająca się jako autor, która w  ofercie przedstawia opis systemu AV w rzeczywistości należący do kogoś innego może nawet zostać skazana za przestępstwo.
Podsumowanie
Tak szeroko zagwarantowana ochrona autora sprowadza nas więc do wniosku, że biznesowo naruszanie praw autorskich zwyczajnie się nie opłaca. Również projekt systemu AV jest chroniony przez prawo autorskie, a  plagiat rozwiązań może być bardzo kosztowny, nie tylko finansowo, ale i wizerunkowo. Pójście do sądu z żądaniem ochrony to zawsze ostateczność, niestety nierzadko konieczna. Zawsze jednak w  przypadku ujawnienia naruszenia warto próbować rozmawiać i  nawet po fakcie podpisać umowę o przeniesieniu praw autorskich lub licencję na ich używanie w określonej przestrzeni, mając na względzie, że w  razie przegranej w  sądzie, żaden kolejny inwestor nie będzie chciał się narazić na współprace z podmiotem, który oferuje nie swoje rozwiązania. Obrona swoich praw autorskich jest więc też wsparciem dla biznesu, ponieważ realnie eliminuje z  branży szkodliwe praktyki i  stosujących je przedsiębiorców.
Opracowano w oparciu o :
Ustawę z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych z pózn. zm, Ustawę z dnia 23 kwietnia 1964r. kodeks cywilny z późn. zm. Orzecznictwo: Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrok sygn. akt I ACa 490/06, sygn. akt I ACa 800/07, sygn. akt I ACz 1087/99; Sąd Najwyższy wyrok sygn. akt I CK 281/05; Sąd Najwyższy wyrok sygn. akt V CSK 337/08; Sąd Najwyższy orzeczenie sygn. akt. I PRN 47/78; Sąd Najwyższy wyrok sygn. akt V CSK 545/11; Sąd Najwyższy orzeczenie sygn. akt I CR 649/67; Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrok sygn. akt I ACr 620/95; V ACa 447/17, I ACa 1159/16; Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrok sygn. akt I ACa 590/17; Sąd Najwyższy wyrok sygn. akt V CSK 145/17; V CSK 617/15.

Sybilla Szlósarczyk, Adwokat w Kancelarii Adwokackiej Sybilla Szlósarczyk w Krakowie, wieloletni praktyk sądowy, członek Krakowskiej Izby Adwokackiej, członek Komisji Wizerunku i Kontaktu z Mediami Krakowskiej Izby Adwokackiej, autor publikacji prasowych, konsultant prawny specjalizujący się w prawie gospodarczym.
www.adwokatsybilla.pl