Piłka nożna to nie tylko sport narodowy Polaków, ale również dyscyplina ciesząca się dzisiaj największą popularnością na całym świecie, co potwierdzają szczelnie wypełniane przez fanów stadiony pod wszystkimi szerokościami geograficznymi. Ale piłka nożna to nie tylko mecze na żywo. To również transmisje nadawane do setek krajów świata z wielomilionową publicznością zasiadającą przed telewizorami. Dzięki rozwojowi technologicznemu, przeszły one przez ostatnie 50 lat prawdziwą rewolucję. Od prostych realizacji na jedną kamerę po prawdziwe megaprodukcje live z kilkudziesięcioma kamerami, helikopterami, kamerami 360 stopni pokazującymi bramki z każdego kąta, kamerami rejestrującymi w 1000 klatek na sekundę, coraz wyższymi rozdzielczościami i coraz lepszym obrazem i dźwiękiem. Odpowiadając na rosnące wymagania, stawiane również przez polskich widzów, oficjalny producent sygnału z meczów polskiej ekstraklasy, firma Ekstraklasa Live Park zrealizowała ogromną inwestycję, którą jest wóz transmisyjny 4K UHD HDR z systemami marki Riedel. Na początku marca mieliśmy przyjemność z bliska zobaczyć, jak wygląda produkcja transmisji meczu ekstraklasy i jakie technologie pracują w nowym wozie. I to nie przed byle jakim meczem, ale przed Match of the Week – 199. Wielkimi Derbami Krakowa!
Ekstraklasa Live Park to spółka, której właścicielem jest organizator rozgrywek piłkarskich na najwyższym szczeblu w Polsce – Ekstraklasa S.A. Jej spółka-córka rozpoczęła działalność w sezonie 2011/2012 i jej głównym zadaniem od samego początku jest produkcja sygnału telewizyjnego wszystkich meczów Ekstraklasy. Każdego roku transmituje niemalże 300 spotkań mając łącznie na swoim koncie ponad 3000 transmisji – nie tylko piłkarskich. Odbiorcami produkowanego sygnału jest Platforma Canal+ oraz TVP. Dzięki własnej platformie OTT – Ekstraklasa TV – zarządzanej przez Live Park, sygnał meczów Ekstraklasy dostępny jest na całym świecie. Skróty i kluczowe fragmenty meczów dostępne są także na platformie You Tube. W pierwszych sezonach działalności Ekstraklasa Live Park korzystała z wozów dostarczanych m.in. przez grupę ATM (w których również pracują rozwiązania marki Riedel). Jednak w kolejnych latach firma zaczęła rozwijać swoje zaplecze produkcyjne i w jej parku maszynowym pracują własne wozy, w tym najnowszy, będący jednym z niewielu takich rozwiązań na świecie.
Główny rack wozu, a w nim m.in.: matryca Artist 128 systemu interkomowego, urządzenia MicroN czy playery EVS.
Prawie dziesięć milionów pikseli, z najlepszym zakresem dynamiki
Decyzja o budowie własnego wozu 4K UHD HDR wynikała z konsekwentnego rozwoju firmy Ekstraklasa Live Park i reakcji na zapotrzebowanie rynkowe. Oficjalny nadawca meczów ekstraklasy, stacja Canal+, zawsze stawiał na innowacyjność i zapewnianie odbiorcom zupełnie nowych możliwości odbioru transmisji sportowych. Dlatego firma odpowiedzialna za produkcję sygnału wszystkich spotkań najwyższej klasy rozgrywkowej w Polsce, zdecydowała się zbudować wóz zdolny do wyprodukowania sygnału w najlepszej, ustandaryzowanej jakości sygnału. Jednak, jak przyznaje Szymon Wramba, dyrektor techniczny Ekstraklasy Live Park: – Z naszej inicjatywy poszliśmy jeszcze krok dalej i postawiliśmy na wzbogacenie przekazu o rozszerzoną dynamikę obrazu (HDR), co ponad rok temu było dosyć pionierskim przedsięwzięciem nawet na skalę światową, a ligi produkujące sygnał w tej jakości można było policzyć na palcach jednej ręki. Gdy tylko zapadła decyzja, że telewizja Canal+ rozpocznie transmitowanie meczów ekstraklasy w technologii 4K, Ekstraklasa Live Park postanowiła zbudować własny wóz, który pozwoli na realizację tego zadania.
Beltpacki Bolero mogą mieć panele wykonane w kolorze wybranym przez zamawiającego np. barwach producenta czy stacji telewizyjnej. Mała rzecz, ale zdecydowanie ułatwia identyfikację własnych urządzeń np. w przypadku dużej produkcji, w którą jest zaangażowanych wiele podmiotów.
Tę śmiałą wizję próbowano przekuć w realia już na początku 2017. Jak nietrudno sobie wyobrazić, realizacja takiego przedsięwzięcia jest – najdelikatniej rzecz biorąc – kosztowna, dlatego zdecydowano się zwrócić o dofinansowanie unijne. Jak wspomina dyrektor techniczny: – Ku naszemu ogromnemu zdziwieniu, komisja, przed którą zaprezentowaliśmy projekt, uznała, że nasz projekt nic innowacyjnego nie wnosi. Warto dodać, że w tamtym czasie nie było na naszym rynku podobnych rozwiązań, a nawet w Europie, nie mówiąc już o Stanach Zjednoczonych, gdzie pojawiały się dopiero pierwsze wozy oparte o technologię 4K. W konsekwencji zmuszeni byliśmy zmodyfikować nasze założenia i stworzyć projekt skrojony pod realne zapotrzebowanie rynku, bez generowania dodatkowych funkcjonalności, które zakładał projekt innowacyjny. Wiedząc, że całość realizować będziemy we własnym zakresie, pierwsze poważne przymiarki do wdrożenia projektu zaczęliśmy czynić na początku 2018 roku, a pod koniec listopada 2018 odebraliśmy gotowy wóz – podsumowuje dyrektor. Budowa samego wozu zajęła sześć miesięcy. Tak krótki czas był możliwy, dzięki zleceniu tego zadania znanej na rynku i sprawdzonej wcześniej przez Ekstraklasę Live Park firmie Broadcast Solutions oraz wykorzystaniu gotowej już „skorupy” naczepy zbudowanej wcześniej dla innego klienta, który zrezygnował z realizacji projektu.
Rama Compact Pro, używana jako stagebox w systemie MediorNet, wysłana na plan jest w stanie obsłużyć wszystkie multimedia (sygnał z kamery, podgląd programu dla komentatorów i dla asystenta steadicamu, transmisję sygnału z paneli audio komentatorów czy port do podłączenia anteny Bolero). W trakcie produkcji Ekstraklasa Live Park są używane dwa takie stageboksy. Pierwszy z nich znajduje się zazwyczaj przy asystencie operatora steadicamu są do niego podłączone dwa monitory podglądowe, a drugi jest zlokalizowany na stanowisku komentatorskim. Tam jest wpięty do niego panel interkomowy dla statystyka, pulpit komentatorski, monitory podglądowe, a w trakcie meczów z audiodeskrypcją również dodatkowy panel dla osoby opowiadającej, co dzieje się na boisku.
W przygotowanym przez Broadcast Solutions projekcie zostały uwzględnione wszystkie indywidualne potrzeby zamawiającego. Cała organizacja pracy wewnątrz wozu jest kontynuacją sprawdzonych schematów, stosowanych w pierwszym wozie HD zamawiającego. Oczywiście, uwzględnione zostały tutaj najnowocześniejsze technologie i możliwości późniejszego rozwoju. Najnowszy wóz w arsenale Ekstraklasy Live Park, podobnie jak robi się to na świecie, został zbudowany w oparciu o naczepę z rozsuwanym bokiem (tzw. extension), co zapewnia właściwą przestrzeń produkcyjną wewnątrz, a po zakończeniu transmisji pozwala na poruszanie się naczepą po polskich drogach i manewrowanie pod stadionami. Wymiary zestawu gotowego do pracy to 4,1 m szerokości, 4 m wysokości i 16,5 m długości. Waga to prawie 38 T. Dodatkowo, zestaw uzupełnia wóz pomocniczy służący do przewozu sprzętu pracującego na planie zdjęciowym, wyposażony ponadto w przedział serwisowy i socjalny. To również ciągnik siodłowy z pełnowymiarową naczepą. Nowe, mobilne studio, w którym są produkowane wszystkie transmisje meczów ekstraklasy, zostało wyposażone w 16 torów kamerowych, przy czym dwa z nich to kamery SSM (SuperSlowMotion) pozwalające na pracę z klatkarzem 150 kl/s przy pełnej ramce oraz 300 kl/s przy pracy z przeplotem.
Całością zarządza oprogramowanie Director, które pozwala na konfigurację całego systemu czy na tworzenie opisów na urządzeniach, które są częścią całej konfiguracji. Ponadto, z poziomu oprogramowania można również wprowadzać modyfikacje w konfiguracji, na żywo monitorować stan pracy wszystkich urządzeń, a nawet przejąć kontrolę nad panelem.
Ostatni tor to kamera HyperSlowMotion – rozwiązanie posiadające swój własny rekorder i player, umożliwiające rejestrację obrazu z częstotliwością nawet 1000 klatek na sekundę! Na pokładzie znajduje się również kamera bezprzewodowa pracująca najczęściej na steadicamie, dwie kamery efektowe montowane w rogach bramek (tzw. GoalCam) oraz mini kamera SSM montowana na przenośnym, bardzo kompaktowym kranie kamerowym wykonanym z włókna węglowego. Łącznie na pokładzie nowego wozu znajduje się dwadzieścia torów kamerowych zdolnych do pracy w technologii UHD HDR. Ciekawostką, jeżeli chodzi o wyposażenie, są zestawy graficzne oparte o rozwiązania sprzętowe firmy Chyron z oprogramowaniem Keytoq GmbH. Ponadto, w trakcie produkcji niektórych meczów (np. Super Piątek) wykorzystywana jest również grafika wirtualna Piero Sports Graphics System dostarczana każdorazowo przez grafików z Canal+.
Transmisja między beltpackami a antenami znajdującymi się na planie odbywa się w technologii DECT. Następnie rozkodowane audio jest przesyłane do matrycy interkomowej przez sieciowy protokół AES67, gdzie jest miksowane z innymi uczestnikami komunikacji i wysyłane do docelowej destynacji np. panelu pracującego w przedziale produkcyjnym wozu.
To rozwiązanie umożliwiające wizualizację graficzną analiz przeprowadzanych przez ekspertów. System, dzięki wbudowanym narzędziom umożliwiającym śledzenie obrazu, generuje dynamiczne elementy graficzne wspomagające omawianie i prezentację taktyk. Jak wszystkie te rozwiązania wpływają na odbiór meczów przez widzów siedzących przed telewizorami? W ostatniej dekadzie większość transmisji telewizyjnych live, zarówno koncertów, imprez sportowych, w tym meczów piłkarskich, była transmitowana w rozdzielczości Full HD, a więc 1920 x 1080 pikseli. 4K UHD to rozdzielczość 3840 x 2160 pikseli, czyli podwojenie rozdzielczości zarówno w poziomie, jak i w pionie, względem obrazu Full HD. Dla telewidzów posiadających odpowiednie dekodery i telewizory oznacza to zdecydowanie większą ilość detali widocznych na boisku, lepsze odwzorowanie murawy, lepiej widoczną piłkę czy więcej szczegółów widocznych na trybunach. Przykładowo murawa nie wygląda już jak jednorodna, zielona plama, ale można zobaczyć poszczególne źdźbła trawy. Ukuło się nawet takie powiedzenie, że w trakcie transmisji 4K można odczytać, która godzina jest na zegarku sędziego!
Na burcie wozu znajdują się przyłącza, do których schodzą się wszystkie sygnały z planu. Tutaj również zastosowano panel interkomowy Riedel RCP 1112, który ułatwia komunikację w trakcie montażu czy przepinania połączeń.
Nie zapominajmy jednak, że nowy wóz Ekstraklasa Live Park pozwala nie tylko na produkcję sygnału w 4K UHD, ale także obsługuje technologię HDR. To skrót od angielskiego wyrażenia High Dynamic Range oznaczającego szeroki zakres dynamiki obrazu. Dynamika obrazu to rozpiętość między najjaśniejszymi tonami (np. niebo, jasne kolory ubrań, woda, słońce) a najciemniejszymi (cienie w lesie, zaciemnione miejsca, nocne niebo itp.). Im większa jest ta rozpiętość tonalna, tym obraz jest bliższy temu, co widzi ludzkie oko. W subiektywnym ujęciu transmitowane w takiej technologii spotkanie piłkarskie ma dużo więcej szczegółów widocznych zarówno w najbardziej zacienionych, jak i nasłonecznionych częściach boiska czy trybun. Obraz wydaje się być bardziej ostry, a kolory bardziej żywe. Wpływ zastosowanych technologii na odbiór meczów przez widzów podkreśla również Szymon Wramba, dyrektor techniczny Ekstraklasy Live Park: – Produkując sygnał UHD HDR, po pierwsze, mamy czterokrotnie większą rozdzielczość w porównaniu ze standardem HD. Dysponując monitorem 4K, łatwo zauważyć większą liczbę detali – zwłaszcza w obrazie ogólnym, pokazywanym przez kamery z obiektywami szerokokątnymi. Większa rozpiętość tonalna i zakres dynamiki zbliżyły percepcję obrazu do tego, czego doświadcza widz oglądający mecz na stadionie, czyli do tego, jak nasze oko postrzega rzeczywistość.
Monitoring pracy całego sytemu i rekonfiguracja odbywają się z poziomu dedykowanej aplikacji Mediorworks. Wizualna prezentacja połączeń systemu MerdiorNet w oknie programu robi ogromne wrażenie.
Dla nas samych jest to również ogromne wyzwanie produkcyjne – technologia wymaga większej ilości światła, by parametry kamer mogły pozostać na poziomie tych, które utrzymywaliśmy przy pracy z technologią HD. A światło na stadionach pozostało oczywiście niezmienne. Stąd prowadzenie ostrości przez operatorów kamer stało się większym wyzwaniem, korekcja barwna, nad którą czuwają technicy poziomów, stała się trudniejsza – należy pamiętać, że finalny produkt musimy dostarczyć zarówno w przestrzeni HDR, jak i SDR. Czuwanie nad konwersjami tych przestrzeni w łańcuchu produkcyjnym i przesyłem sygnału w technologii 2SI (wykorzystującej dla każdego sygnału UHD cztery kable koncentryczne przesyłające sygnały 3G) zwiększyły zaangażowanie inżynierów wozów w produkcję telewizyjną – podsumowuje dyrektor techniczny. Pierwszą transmisją polskiej ekstraklasy zreali-zowaną w technologii 4K UHD HDR było spotkanie Lecha Poznań i Wisły Płock 25 listopada 2018 roku. Dzisiaj Ekstraklasa Live Park w każdej kolejce produkuje trzy spotkania wykorzystujące technologię UHD HDR. W skali sezonu daje to ponad 100 transmisji w tej technologii. Zarówno nadawca wszystkich meczów, stacja Canal+, jak i producent sygnału, Ekstraklasa Live Park, przykładają ogromną wagę również do tego, aby każda transmisja wyglądała na ekranach telewizorów dokładnie tak samo. W trakcie każdego meczu wraz z ekipą techniczną w wozie pracuje producent z Ekstraklasy Live Park, który odpowiada za tzw. sygnał międzynarodowy. Ekstraklasa Live Park wprowadziła jako pierwsza w Polsce tzw. MRO (Multilateral Running Order). Dzięki temu każdy mecz ekstraklasy jest realizowany w ustandaryzowany sposób, zgodnie z wyliczonym co do minuty planem transmisji, bez względu na porę transmisji czy antenę, na której jest pokazywany. W precyzyjnym planie są zawarte wszystkie zdarzenia od początku transmisji do pierwszego gwizdka. W skład trzydziestominutowego bloku wchodzą: czołówki, widoki stadionu, odtwarzane z serwerów powtórkowych EVS nagrane wcześniej szatnie, przyjazdy drużyn, przyjazd sędziów, atmosfera na stadionie, bilbordy sponsorskie, grafiki prezentujące taktykę, wejście piłkarzy na boisko, hymny, przywitanie, rzut monetą, a na końcu – pierwszy gwizdek. Ponadto w wozie pracuje również druga osoba, wydawca, w przypadku meczów esktraklasy ze stacji Canal+, który odpowiada za wszystko to, co dzieje się od strony redakcyjnej, czyli od wejścia na antenę do pierwszego gwiazdka i od ostatniego gwizdka do zejścia z anteny. To właśnie wydawca dba o część programową, koordynuje studio, reporterów i prowadzi łączność z emisją, która odlicza do wejścia na antenę oraz reaguje po odliczeniu zejścia z anteny.
Komentatorzy korzystają z dedykowanych pulpitów Riedel CCP 1116 wpiętych do stageboksa Riedel MediorNet Compact Pro.
Z kamer na ekrany światłowodem
Zastosowane w nowym wozie Ekstraklasa Live Park 4K UHD HDR technologie nie tylko przyniosły nową jakość produkowanego sygnału, ale także ułatwiły i podniosły komfort pracy na planie, którym w tym wypadku jest stadion, zapewniając również pełną powtarzalność każdej produkcji pod względem montażu i demontażu, ale przede wszystkim samego produktu transmitowanego na ekranie. Pierwszą podstawową różnicą względem technologii obowiązujących w produkcjach live jeszcze kilka lat temu jest sposób spinania kamer z wozem. Jest to dzisiaj realizowane za pomocą jednego, hybrydowego połączenia światłowodowego. Każda kamera jest wpięta do burty wozu, skąd sygnał trafia do tzw. Camera Control Unit (CCU), czyli mózgu kamery, z którym połączone są jednostki RCP (Remote Control Panel). Są to panele umożliwiające technikom poziomów kontrolę wszystkich parametrów kamery, takich jak przesłona, migawka, balans bieli czy główny poziom czerni. Jeszcze ważniejsze jest to, co dzieje się dalej z sygnałem z kamer. Jednostki CCU mają interfejsy SDI (zarówno wejście jak i wyjście) oraz interfejs interkomu (bazującego na standardzie 4-wire) dla operatora pracującego za kamerą. I tak dochodzimy do serca nowego wozu Ekstraklasa Live Park 4K UHD HDR, czyli głównego routera wideo, którym – w tym przypadku – jest rozwiązanie Medior-Net od firmy Riedel. Tak o wyborze tego rozwiązania mówi Szymon Wramba:
– W wozie UHD HDR rozszerzyliśmy wykorzystanie rozwiązań Riedel sprawdzonych wcześniej w naszym wozie HD. Na wybór ten wpłynęło kilka czynników. Po pierwsze, modułowość umożliwiła nam zbudowanie systemu opartego o dystrybucję rozproszoną. Nie posiadamy jednego, centralnego routera, ale wiele modułów połączonych ze sobą światłowodami. Zwiększamy w ten sposób bezpieczeństwo pracy całego systemu, mamy kontrolę nad przesyłami wewnątrz systemu, dzięki czemu w przypadku awarii jednego z modułów, możemy w prosty sposób je podmieniać, zmieniać routing w zależności od obciążeń sieci czy nadawać priorytety sygnałom, co wpływa na ogólną wydajność. Po drugie, każdy z modułów wejść/wyjść daje nam możliwości processingu sygnałów i ich synchronizacji, co wyeliminowało wiele, zbędnych w tym momencie, dodatkowych procesorów. Chcąc zwiększyć pojemność o kolejne 12 wejść/wyjść HD (3 we/wy UHD), dokładamy tylko jeden moduł 1RU – dodaje Wramba. – Po trzecie, kierunek rozwoju firmy Riedel i ich rozwiązań wydaje się bardzo atrakcyjny. Już teraz, chcąc migrować do domeny IP, mamy sprzęt, który daje nam taką możliwość. Rozwój inteligentnych paneli interkomowych mogących służyć jako, chociażby, panele kontrolne routera sprawia, że otwierają się możliwości, które wcześniej wymagały używania kilku opcji sprzętowych – kończy.
Wszystkie mecze produkowane przez Ekstraklasę Live Park są miksowane zarówno w stereo, jak i w 5.1. Odsłuch w przedziale audio jest zrealizowany w oparciu o zestaw monitorów Genelec 8030CP z subwooferem 7050BPM.
Sygnał z każdej jednostki CCU jest wysyłany do głównego routera wideo, czyli właśnie do tego zdecentralizowanego routera multimedialnego MediorNet bazującego na jednostkach MicroN. Urządzenia te są de facto automatyczną krosownicą sygnałów przekazującą wszystkie sygnały wejściowe do odpowiednich wyjść i przypisanych im urządzeń wyjściowych. Routing odbywa się w sposób dynamicz-ny, nie mamy tutaj stałych punktów krosowniczych. Dzięki temu np. operatorzy EVS-ów (odpowiedzialni za powtórki) mogą przełączać w zależności od potrzeb sygnał wchodzący na ich monitory podglądowe. Fizycznie każdy monitor jest wpięty do pojedynczego wyjścia, ale za pomocą paneli kontrolnych użytkownik może zmieniać punkt krosowniczy. Sterowanie systemem, tj. przełączanie punktów krosowniczych do monitorów podglądowych, odbywa się na panelach systemu zarządzania routingiem LAWO VSM zintegrowanych z systemem MediorNet za pomocą protokołu Ember+. Sygnał z każdej kamery trafia jednocześnie na mikser wizyjny Grass Valley Karrera 9M/E, ale także do operatorów EVS odpowiedzialnych za powtórki, do głównego multiviewera inżyniera wizji, multiviewera dla departamentu audio, processingowych, które w klasycznych routerach wideo muszą być realizowane z pomocą zewnętrznych urządzeń. Mowa tutaj o takich funkcjach jak Frame Sync czy deembedowanie i embedowanie audio do finalnego produktu oddawanego do emisji. Jak przyznaje Marcin Jakowczyk, sales manager CEE: – Realizacja wszystkich tych funkcji w obrębie jednego systemu pozwala znacznie zmniejszyć liczbę potrzebnych wejść i wyjść w routerze, zaoszczędzić liczbę koniecznych urządzeń oraz połączeń między nimi. Przekłada się to bezpośrednio na ograniczenie ilości miejsca w szafach rackowych, co w przypadku wozów produkcyjnych lub transmisyjnych jest szalenie istotne. Co więcej, poszczególne elementy routera, a więc w tym wypadku urządzenia MicroN (traktowane jako moduły routera), można rozmieścić w kilku rackach na wozie. Pozwala to równomiernie obciążyć szafy, a także lepiej zorganizować połączenia kablowe między urządzeniami – podsumowuje. Jednak możliwości sieci MediorNet nie kończą się na dystrybucji sygnałów wideo. Rama Compact Pro, używana jako stagebox w systemie MediorNet, ma oprócz wejść i wyjść wideo, również wejścia i wyjścia audio: analogowe, AES3 i MADI, a także port GPIO oraz trzy tunele ethernetowe. Taki stagebox wysyłany na plan (łączący zarówno funkcje routingu, jak i transportu, w jednym urządzeniu) jest w stanie obsłużyć wszystkie multimedia (sygnał z kamery, podgląd programu dla komentatorów, transmisję sygnału z paneli audio komentatorów czy port do podłączenia anteny Bolero). W przypadku produkcji Ekstraklasa Live Park jest to wykorzystywane w taki sposób, że jedno urządzenie Compact Pro znajduje się zazwyczaj przy asystencie operatora steadicamu i są do niego podłączone dwa monitory podglądowe, a drugi jest zlokalizowany na stanowisku komentatorskim. Tam jest wpięty do niego panel interkomowy dla statystyka, pulpit komentatorski, monitory podglądowe, a w trakcie meczów z audiodeskrypcją również dodatkowy panel dla osoby opowiadającej, co dzieje się na boisku. Jak przyznają specjaliści z Ekstraklasy Live Park, zastosowanie takiego systemu transmisji wyklucza konieczność rozciągania kilkunastu czy kilkudziesięciu dodatkowych kabli i eliminuje straty sygnałowe, które pojawiałyby się na dużych odległościach w przypadku połączeń analogowych. Tutaj wszystkie połączenia są zrealizowane za pomocą jednego połączenia światłowodowego. To wszystko w znaczący sposób upraszcza cały setup na planie i skraca czas od rozpoczęcia montażu do pełnego demontażu do ok. 8 godzin. Ponadto realizacja routera wideo w oparciu o system MediorNet niesie za sobą dodatkową korzyść – cały system jest skalowalny. Nie ma tutaj jednej ramy z ograniczoną, założoną z góry liczbą wejść i wyjść. Routerem są po prostu spięte w sieć urządzenia MicroN. Każde z nich ma 12 wejść i 12 wyjść w formacie SDI, a dodatkowo dwa porty MADI oraz port ethernetowy. Ewentualna rozbudowa systemu w razie konieczności ogranicza się po prostu do dołożenia dodatkowych MicroN-ów i skonfigurowania ich jako część istniejącej topologii. Finalnie, wyprodukowany obraz, czyli tzw. Program Feed PGM, jest wysyłany do emisji, ale również trafia jako „zwrotka” do podglądu dla operatorów na planie czy komentatorów. Gotowy sygnał z wozu podawany jest do stacji przesyłowej w formacie 2160p50 HDR 2SI QuadLink – czyli poprzez cztery kable koncentryczne BNC z zaembedowanym dźwiękiem. Dodatkowo, każdorazowo podawany jest sygnał w formacie 1080i50 SDR Embedded dla odbiorców sygnału HD. Wóz dysponuje również zaawansowanymi możliwościami konwersji, dzięki którym może podać sygnał w formacie 12G czy Square Division Quad Link, które są oczywiście sygnałami nieskompresowanymi. Sama emisja jest realizowana pod nadzorem specjalistów nadawcy, czyli – w przypadku meczów ekstraklasy nadawanych w technologii 4K – stacji Canal+. Projekt nowego wozu zakładał, że w sytuacjach, gdy odbywa się produkcja sygnału UHD, będzie on pracował jako tzw. „samotna wyspa”, czyli bez konieczności angażowania dodatkowych wozów. Jak mówi Szymon Wramba: – Taka koncepcja wozu wynikała zarówno z założeń budżetowych, jak i z faktu, że przestrzeń w szafach rackowych jest ograniczona i zwyczajnie nie ma miejsca na znaczne zwiększenie ilości urządzeń zainstalowanych w wozie. Oczywiście założenie to przestaje obowiązywać przy przełączeniu technologii do pracy w HD. Dla przykładu: dysponując 40 wejściami UHD na mikserze wizyjnym podczas pracy w standardzie UHD, mamy 160 wejść przy przepięciu się na HD. W praktyce zdarzyło nam się już pracować w połączeniu z innymi wozami. Najczęściej scenariusz taki pojawia się przy produkcji dużych wydarzeń międzynarodowych. Podział zadań wynika z planów kamerowych i zapotrzebowania produkcyjnego. Jeśli wóz dysponuje wystarczającą ilością sprzętu by samodzielnie zrealizować sygnał międzynarodowy, wtedy drugi wóz przyjmuje ten sygnał i dokłada kamery do realizacji studia, wywiadów, innych aktywności, które w przekazie międzynarodowym się nie pojawiają. Oczywiście w idealnych warunkach łączymy się w sieć również systemem powtórkowym, aby ułatwić wymianę plików między wozami oraz systemem interkomowym, dla zapewnienia pełnej komunikacji i koordynacji – dodaje. Innym przykładem jest sytuacja, w której mecz jest rozgrywany z udziałem wideoweryfikacji VAR. Wtedy jest podstawiany dodatkowy wóz VAR, który jest spinany z głównym wozem produkcyjnym i otrzymuje kompletny, gotowy miks wizji PGM oraz sygnały ze wszystkich kamer meczowych (konwertowane do postaci Full HD). Do wozu głównego natomiast trafia sygnał z kamer podglądowych zainstalowanych wewnątrz oraz sygnał wyjściowy VAR, dzięki któremu widzowie mogą również zobaczyć, jak przebiega wideoweryfikacja i co widzą sędziowie.
Beltpacki systemu Bolero podróżują w specjalnej szufladzie, zabezpieczającej je w trakcie transportu.
Halo, wóz?
Nikogo nie trzeba przekonywać, jak istotnym systemem na planie produkcji telewizyjnej live jest system łączności. I jest to drugi kluczowy system nowego wozu Ekstraklasa Live Park, który został skonfigurowany w oparciu o rozwiązania marki Riedel. Jego sercem jest matryca Riedel Artist 128 wyposażona w dwa kontrolery (główny i dodatkowy zapewniający pełną redundancję), karty rozszerzeń COAX (umożliwiające podłączenie paneli interkomowych serii 12xx i 11xx znajdujących się w wozie), karty rozszerzeń CAT5 (do połączeń wewnątrz infrastruktury wozu z mikserem audio i urządzeniami MicroN, dla potrzeb routingu sygnałów interkomowych do innych lokalizacji oraz, podobnie jak karta COAX, do podłączania paneli interkomowych) i kartę AES67 (obsługującą komunikację z systemem Bolero). Ponadto matryca jest również uzbrojona w kartę AIO, za pomocą której system interkomowy jest wpięty do jednostek CCU i zapewnia komunikację dla operatorów za kamerami poprzez połączenia 4-wire. W głównym przedziale produkcyjnym i w departamencie audio zostały zainstalowane panele interkomowe Riedel RSP 1232 HL. Między innymi w przedziale technicznym i w części wozu, gdzie pracują technicy poziomów, zastosowano panele Riedel RCP 1112. Dodatkowo taki sam panel znajduje się również na burcie wozu, umożliwiając szybką komunikację również stamtąd np. w trakcie setupu czy przepinania połączeń. W wozie zastosowano również interfejs radiowy RiFace, który pozwala na komunikację z poziomu systemu Riedel, również z technikami czy obsługą posługującą się radiotelefonami przenośnymi. Komentatorzy korzystają z dedykowanych pulpitów Riedel CCP 1116 wpiętych do stageboksa Riedel MediorNet Compact Pro. Bardzo ważnym elementem systemu interkomowego znajdującego się na pokładzie wozu jest zestaw ośmiu beltpacków Bolero. Są one wykorzystywane jako łączność operacyjna np. między wozem a kierownikiem planu czy technikami pracującymi na planie. Jak przyznaje inżynier wozu Maciej Dzikowski z Ekstraklasy Live Park: – Bywa również tak, że beltpacki Bolero są używane przez operatorów kamer. Przede wszystkim dotyczy to operatora steadicamu z kamerą bezprzewodową oraz asystenta operatora, czyli focus pullera. Dzięki beltpackom możemy zapewnić również bezprzewodową łączność dla innych osób, które w danym momencie jej potrzebują.
Inżynier wozu Ekstraklasa Live Park 4K UHD HDR Maciej Dzikowski za konsoletą Lawo mc² 56 MKIII.
To bardzo elastyczne rozwiązanie łączności bezprzewodowej o ogromnych możliwościach konfiguracyjnych – dodaje Dzikowski. Każdy beltpack ma cztery przyciski na panelu czołowym (1-4), dwa przyciski (5-6) po bokach oraz dedykowany przycisk reply umieszczony na środku, dzięki któremu bez patrzenia można odpowiedzieć do ostatniej osoby, która nas wywołała. Na co zwraca uwagę Marcin Jakowczyk, sales manager CEE: – Rozmieszczenie przycisków 5 i 6 z boku beltpacka to zabieg ergonomiczny – belt-pack pracujący w trybie walkietalkie można wygodnie obsłużyć jedną dłonią. Warto dodać, że sześć przycisków niekoniecznie oznacza relację do sześciu osób. Pod jeden przycisk można przypisać do 32 różnych funkcji jednocześnie – opowiada. – Standardowe funkcje interkomowe to relacje bezpośrednie (Call to Port, czyli relacja między dwoma urządzeniami), relacje grupowe (Call to Group czyli np. producent do wszystkich operatorów) i konferencyjne (Call to Conference, gdy wszyscy mogą komunikować się ze wszystkimi tzw. partyline) – kończy Jakowczyk.
Panel interkomowy Riedel RSP-1232 HL zainstalowany w departamencie audio.
Transmisja między beltpackami a antenami znajdującymi się na planie odbywa się w technologii DECT. Następnie rozkodowane audio jest przesyłane do matrycy interkomowej przez sieciowy protokół AES67, gdzie jest miksowane z innymi uczestnikami komunikacji i wysyłane do docelowej destynacji np. panelu pracującego w przedziale produkcyjnym wozu. Całością zarządza oprogramowanie Director, które pozwala na konfigurację całego systemu czy na tworzenie opisów na urządzeniach, które są częścią całej konfiguracji. Gotowa konfiguracja jest zapisywana na kontrolerze w matrycy Artist i wczytywana automatycznie przy uruchomieniu systemu. Łącznie w trakcie produkcji meczów ekstraklasy jest wykorzystywanych ponad 30 paneli różnego typu. W przypadku takich systemów jak ten pracujący w wozie Ekstraklasa Live Park zazwyczaj większa część konfiguracji pozostaje bez zmian. W trakcie produkcji są wprowadzane tylko drobne modyfikacje np. dodanie relacji na panelu lub beltpacku, korekcja poziomu głośności czy zmiana trybu klawisza z „Momentary” (które pozwala na tak długą komunikację jak długo jest wciśnięty przycisk) na „Latching” (po wciśnięciu którego można prowadzić ciągłą komunikację). Za te operacje odpowiadają inżynierowie wozu. Z poziomu oprogramowania Director można również wprowadzać modyfikacje w konfiguracji, na żywo monitorować stan pracy wszystkich urządzeń, a nawet przejąć kontrolę nad panelem. System interkomowy Riedla zapewnia nie tylko łączność wewnątrz wozu czy w obrębie planu produkcji, którym w tym przypadku jest stadion, ale także można z jego pomocą prowadzić komunikację między miastami, a nawet między różnymi krajami np. między stacją telewizyjną czy studiem plenerowym znajdującym się z innej strony globu. W przypadku wozu Ekstraklasa Live Park ta możliwość jest wykorzystywana właśnie do komunikacji ekipy pracującej w wozie z emisją w Warszawie. Aby można było to zrealizować, matryca interkomowa Artist 128 jest spięta za pomocą analogowego połączenia 4-wire z bramką VoiP, znajdującą się w wozie łączowym, która pozwala na komunikację ze studiem w Warszawie.
Panele RSP 1232 HL i RCP 1112 pracujące w przedziale produkcyjnym.
Każde podanie precyzyjne, głośne i wyraźne!
Chociaż w przypadku transmisji telewizyjnych to obrazek znajduje się na uprzywilejowanej pozycji i jemu są podporządkowane wszystkie działania, to trudno wyobrazić sobie sugestywne przeniesienie widza na stadion bez głośnego dopingu z trybun czy odgłosów kopnięć piłki. Dlatego, goszcząc w nowym wozie Ekstraklasa Live Park, nie mogliśmy nie zajrzeć również do departamentu audio. Jego sercem jest konsoleta audio Lawo mc² 56 MKIII, do której przede wszystkim trafiają sygnały z mikrofonów kablowych i bezprzewodowych pracujących na planie. Każdy z mikrofonów jest bezpośrednio wpięty do stageboksów Lawo Compact I/O. W trakcie produkcji pracują dwa stageboksy ustawione w dwóch narożnikach boiska, po przekątnej, co eliminuje konieczność ciągnięcia długich tras kablowych. Transmisja audio między konsoletą a stageboksami odbywa się za pomocą protokołu Ravenna w wersji optycznej, czyli poprzez światłowód. Oprócz bezpośrednich połączeń między stageboksami i konsoletą, do transmisji audio na planie wykorzystywany jest również MediorNet. Sieciowa transmisja multimediów od Riedla służy m.in. do przesyłania sygnałów dynamicznych z mikrofonów zapasowych komentatorów, z których mogą oni skorzystać awaryjnie w sytuacji, gdyby pulpit komentatorski uległ awarii. Z konsoletą Lawo są również spięte urządzenia MicroN, które pozwalają, na przykład, na deembedowanie dźwięku z mikrofonów nakamerowych czy z sygnału zwrotnego. Dzięki temu od razu w wozie można podsłuchać, co słyszą widzowie na antenie. Mogłoby się wydawać, że realizacja dźwięku z meczu piłkarskiego to zaledwie kilka mikrofonów plus kilka dodatkowych źródeł sygnału. Nic bardziej mylnego! Aby zapewnić telewidzom jak najbardziej realistyczne przeżycia, z roku na rok wzrasta liczba mikrofonów pracujących na planie. Wystarczy powiedzieć, że na główną konsoletę foniczną trafia 112 kanałów, z których w trakcie transmisji jest wykorzystywanych około 80. Do najważniejszych sygnałów, które wchodzą do konsolety, można zaliczyć te z mikrofonów boiskowych, które zbierają tzw. kopnięcia i jest to dwanaście sztuk mikrofonów Sennheiser MKH 60 i MKH 70 na kablu, cztery mikrofony ambientowe stereo Sennheiser MKH 418-S ustawione w rogach boiska, a także mikrofony komentatorów z pulpitów komentatorskich Riedel oraz mikrofony reporterów pracujących na boisku. W tym wypadku są to mikrofony bezprzewodowe do ręki pracujące na systemie cyfrowym Sennheiser z serii 6000. Reporterzy na boisku mają również fonię zwrotną i możliwość komunikacji poprzez interkom, dzięki czemu można z wozu np. przyspieszyć wywiad lub odliczyć do wejścia na antenę. Jak przyznaje inżynier wozu, Maciej Dzikowski: – Ze względu na cyklicznie zmniejszającą się ilość pasm, a przede wszystkim ilość czystych pasm, które można wykorzystać, wszędzie tam, gdzie możemy, staramy się korzystać z mikrofonów przewodowych. Dodatkowo na konsoletę trafiają również sygnały z czterech maszyn EVS, z których odtwarzane są jingle, czołówki, tyłówki, klip końcowy montowany w trakcie meczu itd. Ciekawostką jest fakt, że wchodzące do konsolety audio sygnały z maszyn powtórkowych są skonfigurowane w taki sposób, że gdy odtwarzany jest materiał w zwolnionym tempie, fonia jest wycinana automatycznie na poziomie konfiguracji samych urządzeń. Wprowadzenie standardu 4K UHD HDR nie wpłynęło w znaczący sposób na podejście do miksowania dźwięku w transmisjach z meczów ekstraklasy. Istotnie na pracę wpłynęła natomiast możliwość wykorzystania systemu trackingu do kontroli miksu mikrofonów efektowych. System Trackab gromadzi dane statystyczne z każdego spotkania, śledząc pozycję piłkarzy i piłki na boisku. W połączeniu z systemem Lawo Kick ekipa otrzymała rozwiązanie pozwalające na dynamiczną i automatyczną pracę mikrofonów efektowych na boisku. Polega ono na tym, że otwierane są te mikrofony, najbliżej których aktualnie znajduje się piłka. Dzięki temu bardziej słyszalne stały się kopnięcia piłki, które wpływają na podniesienie realizmu transmisji, przenosząc widza w centrum akcji. Konsoleta jest skonfigurowana w taki sposób, że wszystkie wejścia są monofoniczne i później są z nich tworzone grupy stereo, 5.1 itd. Jednak fizycznie na każdym suwaku realizator otrzymuje gotową grupę, dzięki czemu nie ma sytuacji, że miksując sygnał 5.1, trzeba pracować na sześciu suwakach. W trakcie transmisji realizatorzy korzystają z dwóch grup VCA. Pierwsza z nich to mikrofony przy liniach boiska zbierające to, co dzieje się na murawie, a druga odpowiada za mikrofony ambientowe. Ponadto, posługują się również trzema grupami kontrolnymi. Pierwsza z nich to grupa programowa stereo, do której przypisane są wywiady, studio, komentatorzy i ambient.
Tak wyglądał wóz Ekstraklasa Live Park 4K UHD HDR w trakcie budowy.
Druga grupa to IFL, czyli czysty sygnał efektowy bez komentarza czy reporterów, tylko z ambientem i sygnałem z murawy. Jest to sygnał określany mianem „międzynarodowego”, ponieważ do tego, co jest miksowane z boiska, można dołożyć komentarz w określonym języku i reporterów, co pozwala np. transmitować mecz w innym kraju. Również w przypadku kluczowych rozgrywek, które są transmitowane nie tylko na antenie Canal+, ale i Telewizji Polskiej – TVP otrzymuje właśnie sygnał IFL, do którego dokłada własny komentarz. Trzecia grupa to sygnał surround, ponieważ cała produkcja jest realizowana w 5.1. Jak zauważa Maciej Dzikowski, inżynier wozu: – W trakcie miksu musimy zwracać uwagę przede wszystkim na dwa główne parametry. Pierwszym z nich jest poziom głośności. Na szczęście nie musimy tutaj trzymać wciąż całego miksu na poziomie Loudness -23 dB, który jest uznawany za ustandaryzowany poziom głośności dla wszystkich postprodukowanych transmisji. Audycje na żywo mogą mieć różnice w zakresie +/- 1 dB. Chodzi tutaj przede wszystkim o to, aby wyeliminować sytuację, w której widzowie muszą regulować poziom głośności w swoich odbiornikach w trakcie meczu. Różnice w zakresie 1 dB sprawiają, że ten przekaz jest równomierny przez całą transmisję. Oczywiście najbardziej podatne na skoki głośności są mikrofony komentatorskie, mikrofony reporterskie, z pomocą których są robione wywiady i mikrofony ambientowe na boisku, zbierające dźwięk z trybun. W momencie, gdy w trakcie meczu pada gol, wartości szczytowe mogłyby zabić widzów przed telewizorami, ale na szczęście mamy zestaw kompresorów i limiterów, które to łagodzą. Świetną robotę robi główny procesor masteringowy TC Electronic M6000, który jest wykorzystywany jako finalizer i w którym korzystamy z kompresora wielopasmowego – mówi Dzikowski. – Drugi ważny element miksu, o który musimy zadbać, to ilość dźwięku z trybun i przeciwdziałanie pojawianiu się wulgaryzmów w miksie. Naszym zadaniem jest eliminacja niecenzuralnych przyśpiewek czy haseł wykrzykiwanych przez kibiców. Mamy na to swoje sposoby. Już przemyślanym ustawieniem mikrofonów ambientowych jesteśmy w stanie dużo w tej materii zdziałać. Dzięki temu wykrzykiwane hasła nie są słyszalne wyraźnie, ale oczywiście realizatorzy pilnują dodatkowo, aby była zachowana cenzura – dodaje.
Najnowszy wóz w arsenale Ekstraklasy Live Park, podobnie jak robi się to na świecie, został zbudowany w oparciu o naczepę z rozsuwanym bokiem (tzw. extension), co zapewnia właściwą przestrzeń produkcyjną wewnątrz, a po zakończeniu transmisji pozwala na poruszanie się naczepą po polskich drogach i manewrowanie pod stadionami. Wymiary zestawu gotowego do pracy to 4,1 m szerokości, 4 m wysokości i 16,5 m długości. Waga to prawie 38 T.
Podsumowanie
Nowy wóz 4K UHD HDR firmy Ekstraklasa Live Park z rozwiązaniami Riedel zmienił nie tylko sposób transmisji meczów piłkarskich ekstraklasy, ale w ogóle to, w jaki sposób pokazuje się sport w polskiej telewizji. Połączone w nim najnowocześniejsze środki techniczne przyniosły ogromne różnice na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, dla widzów, którzy teraz mogą na ekranie telewizora śledzić wszystko to, co dzieje się na stadionie i jest to pokazywane z niewiarygodną ilością szczegółów, doskonałymi barwami i w dodatku z kapitalnym dźwiękiem przenoszącym w sam środek akcji. Dodatkowo jednak jest to topowe narzędzie, które w znaczący sposób ułatwia i podnosi komfort pracy na planie. Teraz, gdy w headsetach pojawi się charakterystyczne odliczanie ze studia emisyjnego stacji z Warszawy: „3,2,1” i zapali się lampka „On Air”, kilkudziesięcioosobowa ekipa może mieć pewność, że wszystko, co wydarzy się na boisku będzie od razu na ekranach nawet 1,5 miliona widzów. Zawsze na czas, zawsze tak samo idealne i w najwyższej jakości, zarówno obrazu, jak i dźwięku.
TEKST: Łukasz Kornafel, AVIntegracje
ZDJĘCIA: Szymon Wramba, Ekstraklasa Live Park, Łukasz Kornafel, AVIntegracje
